Mark Rutte de Welgemutste Wegkijker
Jan Kuitenbrouwer over het vertrek van Mark Rutte. ‘Rutte is het bewijs dat wanneer een politicus al zijn energie richt op het overleven in de media, hij nergens anders meer aan toe komt. Politiek en bestuur, badwater en kind. Zijn enige prestatie is de duur van zijn ambtstermijn.’
De Nederlandse overheid heeft de afgelopen twintig jaar een dramatisch verlies aan besturend vermogen geleden. Crises en calamiteiten volgden elkaar op. Grote problemen worden gesignaleerd maar niet aangepakt, overheidsdiensten ontsporen en zaaien verderf. Dat is niet de schuld van alleen de VVD, maar als Mark Rutte één ding niet gedaan heeft, dan is het zijn verantwoordelijkheid als premier nemen door dit probleem in elk geval te agenderen. Dertien jaar lang gaf hij leiding aan Algemene Zaken, en dertien jaar heeft men daar duimen gedraaid. Rutte was de president-directeur van een bedrijf waarvan de ene na de andere divisie faalt, zonder dat er ooit naar het hoofdkantoor werd gekeken. Hoe kan dat?
Al jaren zijn mensen op zoek naar het geheim van Rutte’s uitzonderlijke succes. Ik heb er in de loop der jaren ook diverse stukken aan gewijd. Over zijn griezelige vermogen om smetteloos tevoorschijn te komen uit welke knoeiboel dan ook. Over zijn gebruik van NLP, neurolinguïstisch programmeren, een mentale techniek met als uitgangspunt: wat waar is doet er niet toe, alleen wat bruikbaar is. Over zijn soms haast metafysische taalgebruik, zijn speelse gemak in het creëren van ad hoc werkelijkheden, zo argeloos en naturel dat slinkse opzet niet in je opkomt en je voor je er erg in hebt aanneemt wat hij zegt. Zinnen als: ‘Ik heb een fout gemaakt, maar ik heb niets fout gedáán.’ ‘Het bedrag was onjuist,maar de sóm klopte.’ De nationale suspension of disbelief die hij wist te creëren met zijn slimme oxymoron ‘gedoogsteun’ – alsof steunen en gedogen elkaar niet wederzijds uitsluiten. Door goed naar Mark Rutte te luisteren weet je altijd precies waar het echte probleem zit. Krijgt hij kritiek omdat Nederland onder hem lelijk achterloopt met CO2-reductie, dan gaat hij naar de klimaattop in Glasgow en roept de wereld op tot ‘actie, actie, actie!’ Krijgt hij het verwijt dat hij problemen laat slepen, te veel papt en nat houdt, dan begint hij te vertellen over zijn ‘robuuste bestuursstijl’. Wat Rutte zegt is vaak een vrij getrouwe contramal van wat er aan de hand is.
Om dat zó lang vol te houden moet je over een vermogen tot dissociatie beschikken, en ik geloof dat dat het ware geheim is van Rutte: als het uitkomt is hij gewoon niet thuis. Er gaat een knop om en een body double neemt zijn plaats in. Mensen verbazen zich over zijn onaangedaanheid, ‘het kan hem allemaal niets schelen,’ zeggen ze. Maar ís er wel een ‘hem’?
Na al die teleurstellingen onder Mark de Welgemutste Wegkijker, leeft in het land een enorme behoefte aan verandering en vernieuwing. Mensen snakken ernaar.
De veertigers die het roer gaan overnemen worden nu in de media aangeduid als een ‘nieuwe generatie’, maar dat is overdreven. Dilan Yesilgöz is maar tien jaar jonger dan Rutte. Voor de opvolgers van Hoekstra, Heerma en, vermoedelijk, Kaag, zal ongeveer hetzelfde gelden. We hebben het gezien: ‘nieuw leiderschap’ is iets dat gedijt in de glossy context van campagnefilmpjes en verkiezingsposters maar in de schemerige gangen van de macht snel zoekt raakt. Politici worden gemaakt door de omstandigheden waarin zij moeten opereren, en die veranderen nooit bij toverslag. Zolang al het Haagse handelen gestuurd wordt door ‘beeldvorming’, een ander woord voor mediagenade, zal er geen politieke energie geïnvesteerd worden in ingewikkelde, ondankbare projecten als de reorganisatie van overheidsdiensten. En voor wie toch iets te hard door de gangen rent is er altijd nog het geheime valluik, zie het tragisch lot van Dennis Wiersma. Als iets het openbaar bestuur verlamt dan zijn het de zoeklichten van de media. Mark Rutte is het bewijs dat wanneer een politicus al zijn energie richt op het overleven in die arena, hij nergens anders meer aan toe komt. Politiek en bestuur, badwater en kind. Mark Rutte’s belangrijkste prestatie is de duur van zijn ambtstermijn. Daarom haakt hij nu ook af: record gehaald.