Het landsbestuur zelf radicaliseert
De enige juiste analyse die ik in deze donkere dagen zonder goede vooruitzichten heb gelezen.
Het landsbestuur zelf radicaliseert – de AIVD
De AIVD heeft een nieuw doelwit. Onze veiligheidsdienst waarschuwt voor ’anti-institutioneel extremisme’ dat, gecombineerd met geweld en complotdenken, een gevaar voor de veiligheid vormt. Goed gezien. Tegelijkertijd is er onvrede in de samenleving die niets met geweldslust te maken heeft, maar met feiten: institutioneel en politiek falen dat door gedupeerde groepen ervaren wordt en in rapporten en onderzoeken beschreven is. De AIVD moet waken voor een glijdende schaal waarbij mensen onnodig verdacht worden gemaakt.
Dat vergt scherp zicht. De realistische critici en bezorgde burgers reageren namelijk op dezelfde werkelijkheid als de kwaadwillende complotzeloten die om opstanden, tribunalen en doodstraffen gillen. De laatste groep overdrijft de problemen om de hetze op te voeren en gebruikt ze als dekmantel voor het plannen van geweld. Logisch dat de AIVD alarm slaat. Maar dat neemt niet weg dat dit land bar bestuurd wordt, dat de zich opstapelende crisissen een politieke en maatschappelijke noodsituatie geschapen hebben en dat instituties falen ons te beschermen. Ter herinnering: bij de toeslagentragedie verhinderde de rechterlijke macht de pogingen van ouders om hun recht te halen. Dat is de werkelijkheid en geen ’narratief van extremisten’.
Bovenklasse
Ook het bestaan van een bestuurlijke en culturele bovenklasse die zich losgezongen heeft van lagere sociale klassen, op hen neerkijkt en ’het volk’ onterecht als gevaar voor de democratie framet, is geen mythe van extremisten. Al in de jaren zeventig waarschuwde de gevierde Amerikaanse journaliste en activiste Barbara Ehrenreich voor het ’anti-arbeidersklasse radicalisme’ van een nieuw establishment van hoogopgeleiden. Ze bleek visionair. Begin van dit millennium ervoer zij undercover de ellende in het leven van onderbetaalden en schreef de bestseller Nickle and Dimed daarover. Werkende armen zijn twintig jaar later ook Nederlandse werkelijkheid geworden. Niet door een onfortuinlijke economische conjunctuur, maar door wanbeleid, door politici die niets om ze geven. De kloof tussen ’hoog’ en ’laag’ – qua inkomen, opleiding, maatschappelijke waardering, kansen en levensverwachting – is immens. Die is politiek gecreëerd, want we zijn niet getroffen door rampen die een land sociaal kunnen ruïneren. Voeg daarbij alle crisissen die de opeenvolgende kabinetten Rutte veroorzaakten en niet kunnen oplossen en je hebt de realistische basis van de volkswoede in beeld. Die woede is, gelukkig, aan de magere kant. Het is prijzenswaardig dat we in een land waar armoede en (kansen)ongelijkheid zo spectaculair groeien, terwijl het kabinet oplossingen eerder tegenwerkt dan aandraagt, zo rustig en afwachtend blijven, met als hoogste eis nieuwe verkiezingen. Het vertrouwen in de politiek is nooit zo laag geweest, rapporteert het SCP. Daarentegen blijkt het vertrouwen in de democratie de laatste strohalm.
Kwaadaardigheid
Dat burgers inmiddels in de kwaadaardigheid van de politiek geloven is verklaarbaar. Niet iedereen is een fijnbesnaarde politieke analist. Mensen vrezen ellende waarvan ze niet begrijpen waarom die plaatsvindt. En ze zien heel wat ellende op ze afkomen, via besluiten waaruit alle redelijkheid en empathie verdampt lijkt. In een tijd waarin werkenden hun energierekening en de boodschappen nauwelijks meer kunnen betalen en de middenklasse bij de voedselbank aanklopt, komt het kabinet met financiële treiterbesluiten. De benzine wordt duurder. Het eigen risico wordt duurder. De vliegtaks naar de verre zon verdriedubbelt (waarmee Jetten bewust de onderbetaalden hun vakantiedromen afneemt). Vlees en zuivel worden duurder. De nieuwe auto wordt duurder, want die moet elektrisch zijn (in een land met een tweedehandsmarkt die de opgedrongen vraag niet kan dekken).
Hardwerkende mensen die afhankelijk zijn van hun auto moeten forse schulden maken om van A naar B te komen. En het OV wordt ook duurder. Zo maak je de middenklasse kapot. Via schimmige Brusselse fondsen moeten burgers compensatie aanvragen; dat wordt een bureaucratische fuik die jaren van je leven kost. De regering stopt alvast 25 miljard in een klimaatfonds, terwijl haar klimaatpolitiek bij de provinciale verkiezingen afgestraft is en haar voortbestaan onzeker is: elke dag is er ’topoverleg’ vanwege onenigheid in de coalitie. In plaats van af te treden kondigen ze bezuinigingen aan.
Blunderpolitiek
Wat is er nog realistisch, rationeel, menselijk aan deze politiek? Niets. Ze lijkt bedacht om medemensen te kwellen, dieper in de ellende te storten. Kwaadaardigheid zal het niet zijn, maar wat is het dan? Incompetentie, blunderpolitiek, geen verantwoordelijkheidsbesef, angst voor machtsverlies, geen greep op dossiers, de pest aan burgers die voor hun rechten opkomen, lak aan democratische processen, haast in deze haatcoalitie.
Mogen we dit landsbestuur pervers noemen, zonder in het vizier van de AIVD te komen? Het ooit gave land dat snakt naar welzijn en democratie wordt bestuurd als een strafkolonie. Een plek waar burgers verdacht zijn, ideologisch gedrild en eindeloos geplukt worden, terwijl hun problemen niet opgelost worden. Dit kreeg Rutte IV wel voor elkaar: van Nederland een sanctiesamenleving maken, waarin burgers gestraft worden als ze niet denken en leven zoals de machthebbers dat willen. Misschien moet de AIVD ook hieraan denken, bij de opsomming van bronnen die extremisme voeden. Aan hoe het landsbestuur zelf radicaliseert.