Verhuftering van de overheid naar haar eigen bevolking
Verhuftering van de overheid – Duizenden studenten in Utrecht kunnen fluiten naar compensatie voor hun hoge energierekening. De gemeente zegt geen geld te hebben om ze allemaal tegemoet te komen, ondanks dat uit een vonnis blijkt dat 15.000 studenten uit die stad daar wel recht op hebben. GL-wethouder Linda Voortman wil alleen 600 studenten compenseren die bezwaar hadden gemaakt. Wie is benadeeld maar niet heeft geklaagd heeft het nakijken.
Het is niet voor het eerst dat de overheid minder mondige burgers zo de middelvinger geeft. Bij de spaartaks oordeelde de rechter dat deze vermogensrendementsheffing in strijd is met de wet. Waar het logisch lijkt om in dat geval alle gedupeerde belastingplichtigen te compenseren, gebeurt dit ook hier alleen bij mensen die bezwaar maakten bij de Belastingdienst.
Het zijn dit soort acties, waarbij goedwillende burgers worden gepakt, die bijdragen aan groeiend wantrouwen in bestuur en politiek. Deze week wijst het SCP er nog op. Bij het aantreden van dit kabinet noemde de Raad van State herstel van vertrouwen tussen overheid en burger zelfs dé opdracht van dit kabinet. Ook de Nationale Ombudsman hamert op dit thema. Elke roep om de kloof met de burger te dichten wordt instemmend begroet. Daarna gaat men over tot de orde van de dag, met een of ander excuus. Het is de verhuftering van de overheid naar haar eigen bevolking.
Verhuftering van de overheid – een gapende kloof
’Luisteren is iets anders dan horen.” Een vrouw, 42 jaar, figureert met dit citaat anoniem in het SCP-rapport over hoe het gaat met Nederland. Haar woorden impliceren kortsluiting tussen Den Haag en de rest van het land. Over de beloftes van een kabinet met ’nieuw elan’ dat volgens het coalitieakkoord zou ’omzien naar elkaar en vooruitkijken naar de toekomst’. Stikstof, woningen, klimaat, zorg, veiligheid; de hemel zou bestormd worden door Rutte IV. Uit het rapport blijkt dat Nederland er te weinig van merkt. Het document is een verdrietig feest der herkenning; de trend is onder meer in opiniepeilingen het afgelopen jaar immers allang duidelijk geworden.
Onderzoek in opdracht van De Telegraaf wees al uit dat 77 procent van Nederland vindt dat de politiek te veel met zichzelf bezig is in plaats van met het oplossen van problemen. De omgekeerde vlaggen en grote overwinning van BBB bij de Statenverkiezingen toonden ook al opvallend grote onvrede met de richting waarin het land opgaat. Zelfs de incompetentie van bepaalde ministers, waar de NOS rond die stembusgang al over berichtte, valt terug te vinden in dit SCP-rapport. De signalen worden in Den Haag gehoord, verzekerde onlangs de premier nog. Of er ook naar geluisterd wordt is een tweede.
Toegegeven, de oorlog in Oekraïne is een niet-opgezochte maar ook voor Nederland bepalende gebeurtenis, waar onder meer de energiecrisis en de torenhoge inflatie uit is voortgekomen. Dat het SCP constateert dat mensen zich zorgen maken over hun financiële situatie en daarvoor naar de politiek kijken is in dat licht geen verrassing. Voor elk kabinet zou dit een grote opgave zijn geweest, dat hangt niet per se samen met de huidige coalitie. De onderzoekers merken wel dat burgers juist in een tijd van veel grote problemen de behoefte hebben aan een daadkrachtig bestuur, dat niet alleen noodzakelijke keuzes durft te maken maar ook nog eens goed uitlegt waarom die keuzes gemaakt worden. Dan moet je het wel eens zijn over het verhaal. Als dit kabinet tot op het hoogste niveau al publiekelijk verdeeld is over de koers van het land, zoals rond stikstof blijkt, hoeft het niet te verrassen dat de bevolking er weinig vertrouwen in heeft dat het goed gaat. Of zal komen.
Nog maar 41 procent van de ondervraagden heeft vertrouwen in de regering met minister-president Rutte. Dat betekent dat 41% van de Nederlandse bevolking politiek achterlijk is.
Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) brengt de al langer borrelende onvrede in beeld in een nieuw onderzoek, gehouden van juli tot en met oktober vorig jaar. Nog maar 41 procent van de ondervraagden heeft vertrouwen in de regering. De Tweede Kamer komt er met 43 procent niet veel beter af. Ruim 60 procent vindt dat het de verkeerde kant op gaat in dit land. Ondervraagden geven daarbij bekende argumenten: ze vinden dat de regering gebrek aan daadkracht en visie toont bij het oplossen van problemen, politici worden gezien als onbetrouwbaar en incompetent en er is kritiek op de kloof tussen ’Den Haag’ en de bevolking. De Telegraaf peilde die negatieve stemming in het land bijna een jaar geleden ook al, met als resultaat veel klachten over een overdaad aan incidentenpolitiek en Den Haag dat te veel met zichzelf bezig is.
Het nieuwe SCP-onderzoek is gehouden in een zomer die werd getekend door grootschalige boerenprotesten, zorgen over de energierekening en beelden van asielzoekers die in het gras in Ter Apel moesten slapen. „Het is een opeenstapeling van crises”, legt SCP-onderzoeker en politicoloog Josje den Ridder uit. Er was al onvrede, bijvoorbeeld over de woningmarkt, toeslagenaffaire en Groningen, schetst ze. „En in de zomer kwamen de stikstofcrisis, de grote zorgen over stijgende inflatie en de migratieproblemen daarbij. Dat heeft de stemming nog eens verder verslechterd.”
De bodem voor de huidige onvrede is volgens de SCP-onderzoeker al tijdens de val van kabinet-Rutte III over de toeslagenaffaire, en de daaropvolgende formatie, gelegd. Het werd erger toen coalitiepartijen VVD, D66, CDA en CU een herstart maakten in Rutte IV. Den Ridder: „Mensen denken: normaal volgt er na een slechte prestatie een functioneringsgesprek, maar deze politici blijven maar zitten.”
Opvallend is dat ook aanhangers van de coalitiepartijen, vooral bij CDA en CU, in meerderheid vinden dat het de verkeerde kant op gaat. „Dat is wel opmerkelijk”, vindt ook Den Ridder. „We zien vaak dat aanhangers van regeringspartijen meer vertrouwen hebben in het land, maar ook daar is nu een flinke daling.”
Zou het nog kunnen dat het vertrouwen weer wat is toegenomen door de grote zege van BBB, waarna veel ontevreden burgers de omgekeerde Nederlandse vlag weer goed hingen? „Dat moeten we nog afwachten”, zegt de SCP-onderzoekster. „Maar bij Tweede Kamerverkiezingen zie je dat wel eens: dat de uitslag hoop biedt en het vertrouwen omhoog gaat. Het is wel interessant om te zien dat Caroline van der Plas (BBB-leider, red.) heeft gezegd mee te willen besturen en het vertrouwen te herstellen.”