Het verlaten individu Esther van Fenema
Het verlaten individu – Esther van Fenema ‘Het is jammer dat we religie kwijt zijn’
Het verlaten individu is overal. We lijden aan eenzaamheid, onzekerheid en somberheid, en voelen vertwijfeling en angst. We worstelen met tal van psychische klachten, die veelal terug te voeren zijn op zingeving en vooral het gebrek eraan: leegte. Dat nare gevoel proberen we te dempen door excessief te consumeren en te ‘genieten’, waardoor we ons steeds leger gaan voelen en in een negatieve, vicieuze cirkel terechtkomen.
Zelf God worden, daar is ie weer!
Toen we ooit de baleinen uit de samenleving trokken en het individu bevrijdden uit allerlei groepsverbanden hoopten we zelf God te worden. Als ‘God’ hebben we overal recht op en bepalen we zelf de grenzen. De paradox is dat we deze verantwoordelijkheid niet goed verdragen en kwetsbaar zijn geworden. We verwachten de beloning en de verlossing van buiten, maar God heeft ons verlaten.
In dit boek onderzoekt psychiater Esther van Fenema wat de rol is van de zeven hoofdzonden in onze tijd. Ze voegt daar een nieuwe hoofdzonde aan toe die kenmerkend is voor nu: de leegte.
Kent u ze nog, de zeven hoofdzonden: hoogmoed, luiheid, hebzucht, onmatigheid, lust, woede en afgunst? In haar boek ‘Het verlaten individu’ voegt psychiater en MC-columnist Esther van Fenema daar nog een achtste aan toe: leegte.
Klassieke hoofdzonden
Die laatste is de uitkomst van een doorwrochte tocht langs de klassieke hoofdzonden waarbij ze de Bijbel raadpleegt, culturele bronnen aanboort en casussen bespreekt uit haar psychiatrische praktijk die alle te maken hebben met die zonden. Haar diagnose liegt er niet om: de hoofdzonden hebben in onze, Godloze, tijd vrij spel gekregen terwijl ze worden verpakt als ‘vrijheid, voorspoed en vooruitgang’. ‘Zonder de groep zijn we alleen komen te staan en is iedereen God geworden. Moederziel alleen dolen we rond, wanhopig op zoek naar geborgenheid en zingeving, maar er is niemand om ons op te vangen, want iedereen heeft zijn handen vol aan zichzelf.’ In navolging van Pascal stelt ze dat de mens steeds op zoek is naar verstrooiing, om aan de nietigheid van zijn bestaan te ontkomen. De echte oplossing voor verveling en het vinden van geluk lag volgens de Franse denker in een herwonnen geloof in God. Maar dat stadium zijn veel westerlingen voorbij. Volgens Van Fenema hebben onze driften daardoor vrij spel en ‘worden ze niet of nauwelijks meer begrensd door groepsstructuren, wat leidt tot een vorm van verwaarlozing waardoor chaos en destructie ontstaan en uiteindelijk de leegte overblijft.’ Hetgeen leidt tot mentaal lijden en tot die achtste, nieuwe zonde. Een panacee heeft Van Fenema niet.
De psychiater als cultuurcriticus: het is geen nieuw fenomeen; constateerde niet ook Freud al een ‘onbehagen in de cultuur’?
Esther van Fenema (1970) werkte ruim tien jaar als psychiater in het LUMC. Momenteel heeft ze een vrijgevestigde praktijk voor high performers en werkt ze in de ggz. Ze wordt regelmatig gevraagd als opiniemaker in de landelijke media. Daarnaast is ze als vaste columniste verbonden aan Medisch Contact en schrijft ze voor de Volkskrant en Trouw. In 2018 was ze als psychiater te zien in BN’ers in Therapie op RTL5. In 2020 verscheen Waarom kan ik niet gewoon gelukkig zijn?