Publieke debat Ewald Engelen: Stupiditeit publieke debat is verschrikkelijk

Publieke debat – Ewald Engelen gooit tapijt aan waarheidsbommen

Publieke debat – Frankrijk heeft Christophe Guilluy. Duider des vaderlands, realist der realisten, weg, licht en waarheid in duister land van Macron-dystopie en baquevelociperende elite. In Nederland hebben ze Ewald Engelen. Dat is een Christophe Guilluy die dan weer een Josse de Voogd is maar dan meta, op steroïden and then some. Engelen is een graag geziene gast in sommige media omdat je in Nederland, net als in Frankrijk, alleen maar te gast mag zijn in álle media als je de juiste mening hebt. Lees maar in dit artikel van top-auteur Hans van Willigenburg op top-medium TPO hoe dat zit met jessedevoogdoïde meningen hebben, maar beslist niet overal welkom zijn: “De stupiditeit van het publieke debat is verschrikkelijk. Mensen gaan er zonder enig bewijs vanuit dat als je over onderwerp A standpunt X inneemt je over onderwerp wel standpunt Y zult hebben. Zo proberen ze je op een luie manier te framen en verdacht te maken. Je wordt dan guilty by association. Zonder dat iemand, helaas, geïnteresseerd lijkt te zijn in waaróm je een bepaald standpunt inneemt”. Die stupiditeit van het publieke debat is exact waar het om gaat. Elk land hoeft maar één Josse de Voogd / Martin Sommer / Christophe Guilluy / Douglas Murray / Tilo Sarazin / Ewald Engelen te hebben, dat is ruim voldoende om het collectieve verstand niet definitief te verliezen en de waanzin, voorlopig, buiten te houden met verstandig realisme. Dus hup Ewald Engelen, HUP!

 

Maar dan ook echt verschrikkelijk!

Door: Hans van Willigenburg – Wanneer wetenschapper, schrijver en publicist Ewald Engelen (1963), hoogleraar Financiële geografie aan de UvA, van zich laat horen, kun je bijna zeker zijn dat hij in geschrift of gesproken woord iets doet dat nog maar weinig gebeurt: heilige huisjes aanvallen. Zijn ontevredenheid over het politieke bedrijf in Nederland, over het daar heersende conformisme en over de door hem tot ‘babbelende kaste’ gedoopte laag van managers en academici, vertaalt hij al jaren naar een indrukwekkende stroom veel gelezen columns, artikelen en boeken waarin hij met een onuitputtelijke lijkende energie en felheid het spreekwoordelijke, Ruttiaanse beeld van ‘een gaaf land’ neerhaalt.

‘GroenLinks en PvdA zijn niets meer dan nuttige idioten’

Zijn geharnaste schrijfstijl en openlijk beleden ongeduld met de status quo hebben van Engelen een even kleurrijke als omstreden figuur in het publieke debat gemaakt, dat wil zeggen: hij wordt evenzeer bewonderd als verguisd.

‘De New York Times heeft vier jaar lang hetzelfde artikel geschreven, met als strekking ‘Trump is een lul, een racist en een seksist!’

Voor de een is Engelen een held omdat hij onvermoeibaar de rotte kern van het neoliberalisme onder onze neus wrijft (“de rijken worden rijker, de armen armer, de rest is afleiding”) en voor de ander een fascist, omdat hij tijdens coronacrisis weigerde zich te laten vaccineren en zijn woede liet blijken over de gretigheid waarmee onze regering ertoe overging vaccinweigeraars als tweederangsburgers te behandelen (en door die woede, tot zijn grote leedwezen, in de Forum-hoek werd gedrukt).

Wat hem – naast dit alles – misschien nog wel het meest interessant maakt is dat hij totaal ongevoelig lijkt voor het verplichte aan-tafel-schuiven van het poldermodel. Wat nou zoete broodjes bakken? Confrontatie! Niet voor niets is ‘klassenstrijd’ het woord dat Engelen tijdens het interview het vaakst in stelling brengt. De herinrichting van de economie is zijns inziens geen theekransje, maar het snoeihard afbreken van de belangen van de ‘financiële elite’, die – alweer volgens Engelen – op hun beurt vrijwel synchroon lopen met de belangen van de fossiele industrie. Hij aarzelt niet te spreken van ‘een massieve, loden deur’ die tussen de ‘academisch gecertificeerden’ en een rechtvaardiger economie in staat. Kortom, gespreksstof genoeg!

Pax Americana

In een poging meteen tot de kern van zijn intellectuele eenzaamheid door te dringen (‘ik zie geen partij die werk maakt van mijn analyse’) vraag ik of kiezers nog wel in staat zijn om het geduld en de grondigheid op te brengen die Engelen steekt in het leveren van systeemkritiek? Is zijn onvermijdelijke tragiek niet dat de ‘praktisch geschoolden’ voor wie hij zegt op te komen amper tijd hebben, gedwongen in de overleefstand staan en de links denkende jeugd tegenwoordig liever ideële startups begint dan een boek openslaat van de door hem bewonderde Karl Marx?

‘De cijfertjes vertellen mij dat die hippe startup-sector nog geen deuk in een pakje boter slaat’

Engelen: “Voor de goede orde, ik ben helemaal vóór idealistische startups. En vóór jonge mensen die energie steken in het verduurzamen van de samenleving. Dat heeft de planeet heel hard nodig. Maar hé, ik ben wetenschapper. Ik moet ook naar de cijfertjes kijken. En die cijfertjes vertellen mij dat die hippe startup-sector nog geen deuk in een pakje boter slaat. In 1972, toen het fameuze toekomstrapport Grenzen aan de groei van de Club van Rome verscheen, werd wereldwijd zesentachtigprocent van de energie opgebracht door fossiel. En nu, vijftig jaar later, is dat nog steeds tachtig procent. In vijf decennia zijn we dus zes procent ‘opgeschoten’! Dat stelt toch niks voor? En zeker niet als je bedenkt dat we in diezelfde periode met z’n allen drie keer zoveel energie zijn gaan gebruiken.”

Terwijl de reguliere media ons onderdompelen in kleine succesjes en zogenaamd bemoedigende tekenen dat we de goede kant opgaan, blijft Engelen stijfhoofdig de noodklok luiden. Onze bloedserieuze, hoogst urgente opdracht – zoals hij die ziet – is “het afbreken van het vieze” (de fossiele industrie plus handlangers) en “het opbouwen van het schone” (een economische orde die menselijk, rechtvaardig en natuurvriendelijk is). Dat afbreken kan niet wachten, want als het niet snel genoeg gebeurt zal de planeet in allerlei catastrofale vormen antwoord gaan geven, meent Engelen. De vijand van ‘het schone’ mag dan ook niet onderschat worden.

‘Neem dat verschrikkelijke TEDx-circuit. Negen van de tien keer gaat het om pitches van geprivilegieerde jongens en meisjes die met iets te teveel ontzag naar Silicon Valley kijken’
Engelen: “De fossiele industrie is niet zomaar een industrie. Als we niet alles op alles zetten blijft ze gewoon het irremovable object dat het nu is. Want de fossiele industrie is niet zomaar een bedrijfstop die je kunt vervangen, nee, het is een tot in de haarvaten van de samenleving doorgedrongen systeem; het is logistiek, het is infrastructuur, het is banen, het is pijpleidingen, het is defensie, het is straaljagers, het is kerosine, het is het Pentagon, het is Pax Americana.’

Of de fossiele industrie nou wel of niet de antimaatschappelijke taaiheid en boosaardige tentakels heeft die Engelen suggereert: vaststaat dat een bedrijf als Shell de afgelopen decennia veel moeite heeft gestoken in het aantrekken en domesticeren van politici (veelal van PvdA-huize) en het produceren van wat Engelen badinerend “groene PR-folders” noemt. En vaststaat volgens Engelen dat we die niet te verwijderen moloch, de fossiele industrie, alleen op de knieën krijgen als er een massabeweging ontstaat.

“Over dat laatste kan ik onmogelijk optimistisch zijn. En dat ben ik dan ook niet. Al is het volgens mij wachten op het moment dat we inzien dat al die identiteitsconflictjes, waar de media nu vol mee staan, een afgeleide zijn van dat veel grotere conflict: die tussen de haves en de have nots. En put ik enige moed uit de stakingen die nu links en rechts de kop op steken. Uit het ogenschijnlijk groeiende besef bij mensen in cruciale beroepen dat zij de sleutel zijn. Dat als zij het stakingsmiddel uit de mottenballen halen de samenleving krakend tot stilstand komt.”

Extinction Rebellion

Gezien het voorgaande zal het niemand verbazen dat Engelen ideologisch volkomen vervreemd is geraakt van linkse partijen als de PvdA en GroenLinks. Deze partijen zijn in zijn opvatting niet meer dan “nuttige idioten” die al of niet bewust in het kamp van het neoliberalisme verzeild zijn geraakt en inmiddels een groene leefstijl propageren waar je een ver bovenmodaal inkomen voor bij elkaar moet harken.

“Deze partijen claimen sociale bewogenheid maar weigeren de échte oorzaken van de scheefgroei aan de orde te stellen, zoals de ongelijke strijd tussen kapitaal en arbeid en de eigendomsrechten van de productiemiddelen. Zolang zij dáár geen strijdpunten van maken, zijn ze bezig met symptoombestrijding. Wanneer staat er een linkse partij op die de vraag durft te stellen wie ultimo zeggenschap heeft over de aanwending van kapitaal? Is dat de kapitaaleigenaar? Is dat de gemeenschap? Zijn dat de toekomstige generaties? De werknemers? Een combinatie? Zeg het! Maar de onthutsende constatering luidt: PvdA en GroenLinks zijn mijlenver verwijderd van het stellen van die vraag. En vandaar dat die essentiële discussie nergens wordt gevoerd, ook niet in linkse kringen.”

‘Het is de losgeslagen factor kapitaal die ons naar de afgrond heeft gebracht!’
Daarmee zijn de PvdA en GroenLinks vanuit Engelen’s visie inmiddels eerder een sta-in-de-weg dan een bondgenoot geworden bij “het afbreken van het vieze”. Zelfs Extinction Rebellion, een van de meest radicale groepen inzake klimaatactivisme, blijkt door een naïeve bril naar de werkelijkheid te kijken, althans, volgens Engelen.

“Onlangs werd die club in Nieuwsuur om mij onduidelijke redenen voor extreem-links uitgemaakt. Kennelijk voelden de activisten daarna de noodzaak om bij dat etiketje weg te rennen. Iemand van Extinction Rebellion hoorde ik bij wijze van verdediging zeggen dat ‘klimaatverandering noch links noch rechts is’. Jezus, dacht ik toen: hoe krijg je zoiets uit je bek? Klimaatverandering komt hartstikke van rechts! Het is de losgeslagen factor kapitaal die ons naar de afgrond heeft gebracht! De tien procent rijksten op aarde zijn er voor het leeuwendeel verantwoordelijk voor!”

Eco-modernistische utopie

Zijn jongeren die een groene startup willen beginnen dus niet aan te slepen, voor het door Engelen zo gewenste verzet tegen internationale handelsverdragen en de doorgeschoten bewegingsvrijheid van flitskapitaal moet je in dit ‘post-ideologische tijdperk’ heel wat meer moeite doen om enthousiasme te kweken. Zoals eerder gememoreerd neemt het nieuwste activisme niet zelden de vorm aan van bedrijfjes die technologische slimmigheden introduceren; iets waar Engelen niet snel van onder de indruk is.

“Neem dat verschrikkelijke TEDx-circuit,” zegt hij met onverholen afkeer. “Met al die schijnoplossingen waar venture capitalists een slaatje uit proberen te slaan. Negen van de tien keer gaat het om pitches van geprivilegieerde jongens en meisjes die met iets te teveel ontzag naar Silicon Valley kijken. En proberen binnen te lopen met property rights, die door batterijen aan slimme juristen moeten worden beschermd. Het is allemaal van een stuitend egoïsme. En uiteindelijk wordt die ongein allemaal betaald door de Amerikaanse belastingbetaler. Vreselijk.”

Waar menigeen in vervoering raakt van de mogelijkheden van waterstof, superkleine kerncentrales of andere ontluikende technologieën, kijkt Engelen met grote terughoudendheid naar de grootscheepse veranderingen waar innovatiegoeroes zo gretig op zinspelen.

“Ik geloof niet in het breed uitrollen van technologieën die het kapitalisme as we know it intact gaan houden. Zeg maar, de eco-modernistische utopie. Ook geloof ik niet in degenen die extrapoleren vanuit het nu. En van daaruit allerlei dystopische vergezichten van ontmenselijking schetsen, omdat alles straks onderhevig zal zijn aan bijvoorbeeld algoritmes. Beide benaderingen houden mijns inziens geen stand. En hebben als gemene deler dat ze de complexiteit van de mens onderschatten.”

Delicaat beslisproces

Volgens Engelen toont de ernstige vertraging dan wel het definitief afblazen van de zelfrijdende auto haarscherp aan dat techneuten een te florissante kijk hebben op hun eigen kunnen. Of anders: veel te makkelijk aannemen dat niet de technologie zich naar de samenleving zal moeten richten, maar de samenleving naar de technologie.

“Wat blijkt? In relatief simpele omgevingen, met rechte straten en louter andere auto’s, kun je de zelfrijdende auto redelijk zijn gang laten gaan. Maar zodra je andere verkeersstromen toevoegt, denk aan fietsers, voetgangers, honden, is er geen enkele garantie dat de zelfrijdende auto geen rare beslissingen gaat nemen. En komt zo’n wagen voor dilemma’s te staan die je liever niet wilt uitbesteden aan software die door onbekenden in elkaar is geflanst. In drukke, Europese steden als Parijs, Milaan en Londen zie ik de zelfrijdende auto dan ook niet snel rondrijden.”

Natuurlijk kun je de snelle progressie van kunstmatige intelligentie niet ontkennen, maar dan nog tempert Engelen de verwachtingen over de reikwijdte en precisie van technologie:

“In wezen is het winnen van een schaakwedstrijd een simpele taak. Er zijn weliswaar krankzinnig veel combinaties mogelijk, maar het doel op zichzelf, de koning van je tegenstander mat zetten, is extreem overzichtelijk.”

‘Puur voor mezelf zou ik wensen dat Forum voor Democratie ophield te bestaan. Het zou betekenen dat ik niet of veel minder vaak meer met Thierry Baudet wordt vergeleken. En dat zou me een lief ding waard zijn’

Heb je als mens of organisatie meer complexe taken te doen dan het bereiken van mat, dan kom je al snel achter de grenzen van zogenaamd slimme software, wil Engelen maar zeggen.

“Laten we stoppen met de illusie dat we als mens overbodig worden. Dat is niet zo. De vraag hoe om te gaan met een doodzieke patiënt, om maar wat te noemen, is een delicaat beslisproces dat nooit door computerprogramma’s vervangen gaat worden.”

Hij is dan ook allergisch voor kringen waar men begrippen als ‘disruptie’, ‘big tech‘ en ‘smartness‘ iets te royaal rondstrooit.

“Vaak zijn die termen bedoeld om ons, sukkels, te overtuigen dat we te dom zijn. Te dom om nieuwe ontwikkelingen en producten te begrijpen, laat staan dat we in staat zijn ze te kunnen tegenhouden.”

Het taboewoord ‘complotdenker’

Vanwege zijn uitgesproken standpunten en vurige redeneertrant trekken de tweets, publicaties en boeken van Engelen veel aandacht. Dat zou een reden van trots kunnen zijn, maar zodra zijn rol in het publieke debat ter sprake komt merkt Engelen bedrukt op dat het aantal podia waar hij welkom is afneemt.

“De stupiditeit van het publieke debat is verschrikkelijk. Mensen gaan er zonder enig bewijs vanuit dat als je over onderwerp A standpunt X inneemt je over onderwerp wel standpunt Y zult hebben. Zo proberen ze je op een luie manier te framen en verdacht te maken. Je wordt dan guilty by association. Zonder dat iemand, helaas, geïnteresseerd lijkt te zijn in waaróm je een bepaald standpunt inneemt.”

Omdat Engelen zich zeer kritisch uitte over het coronabeleid en er zelf bewust voor koos zich niet te laten vaccineren, kreeg hij van alles naar zijn hoofd geslingerd.

“Puur voor mezelf zou ik wensen dat Forum voor Democratie ophield te bestaan. Het zou betekenen dat ik niet of veel minder vaak meer met Thierry Baudet wordt vergeleken. En dat zou me een lief ding waard zijn.”

Symptomatisch voor de versmalling van het publieke debat is, volgens Engelen, het taboewoord ‘complotdenker’. Een woord dat voor gevestigde media het ultieme signaal is geworden dat je af bent, want teveel verschijnselen naar een en dezelfde oorzaak of groep mensen terug redeneert.

Engelen: “Door je het stempel ‘complotdenker’ op te plakken word je in feite monddood gemaakt. Met als resultaat dat het aanwijzen en benoemen van bepaalde structuren, zoals ik dat doe, buiten de orde wordt geplaatst.”

‘De godganse dag zag je alleen maar virologen in beeld die steeds hetzelfde riedeltje afdraaiden, meestal met een vingertje in de aanslag’
Even later in het gesprek bekent hij: “Ik ben niet helemaal een complotdenker, maar wel een beetje.”

En weer even later zegt hij: “Ik denk dat de geprivilegieerde klasse intuïtief aanvoelt dat hun voordeeltjes niet meer te verantwoorden zijn. Door heel hard te roepen dat die en die, foei!, ‘complotdenkers’ zijn, proberen ze critici op afstand te houden en veiligheid voor zichzelf te creëren. Schijnveiligheid.”

‘Tijd, tijd, tijd, geld, geld, geld’

Als er al iets te vinden is waar Engelen hoop uit kan putten, noemt hij een land als Frankrijk. “Daar hebben ze laten zien dat je deur naar globalisering niet wagenwijd open hoeft te zetten. De manier waarop de Fransen in verzet zijn gegaan tegen de verengelsing van het academisch onderwijs juich ik toe. En leidt ook tot zichtbare resultaten. Een dwarse econoom als Thomas Piketty met zijn baanbrekende boek Kapitaal in de 21-ste eeuw zou op een Angelsaksische universiteit nooit tot wasdom zijn gekomen. In Frankrijk is het denken veel minder rigide. Spreekt het in je voordeel dat je thuis bent in verschillende wereldbeelden en filosofische systemen. Terwijl het Angelsaksische onderwijs veel pragmatischer is, resultaatgericht.”

Tekenend voor onze een dimensionale denkcultuur was zijns inziens onze respons op corona.

“De godganse dag zag je alleen maar virologen in beeld die steeds hetzelfde riedeltje afdraaiden, meestal met een vingertje in de aanslag. Waar waren de epidemiologen en de demografen die nuance hadden kunnen brengen? Nauwelijks gezien.”

‘Afgestudeerden weten niet hoe snel ze naar een goedbetaalde bullshit job bij een bank moeten solliciteren, of bij een fucking saai accountantskantoor’

Met weemoed komen we tenslotte te spreken over onze studententijd in de jaren tachtig, een periode waarin Engelen naar eigen zeggen geleerd heeft “behabandjes los te knopen” en “zoveel mogelijk alcohol te verstouwen” en tussendoor was er dan ook nog sprake van “politieke bewustwording”. Wat is er onder het neoliberalisme van deze relatief vrije en experimentele tijd overgebleven? Zoals meestal heeft Engelen een kloeke, polemische zin paraat:

“Het ontwikkelen van een kritisch bewustzijn zijn we gaan herdefiniëren als verspilling. Want zoiets kost tijd, tijd, tijd. En daarmee geld, geld, geld.”

Goedbetaalde bullshit jobs

Zijn critici zullen wel weer bewijzen zien voor complotdenken, maar Engelen is op dreef en ziet een straffe logica in het door Rutte verordonneerde op kosten jagen van de jonge generatie:

“In potentie is ieders studententijd een revolutionaire periode. Je hebt grote hoeveelheden testosteron, tijd en intellectuele kracht tot je beschikking. De kans dat je anders over dingen gaat nadenken is dan het grootst! Dat risico heeft het neoliberalisme succesvol ingeperkt door de studiebeurs af te schaffen. Nu word je vanwege de dreiging van oplopende schulden verleid om zo snel mogelijk door je studie heen te sjezen. Voor je het weet sta je weer buiten en moet je keihard aan de slag. Zo wordt kritiek van bovenaf gesmoord.”

Op dit punt aanbeland kan Engelen zijn cynisme, dat sowieso nooit ver weg lijkt, even niet beteugelen. Want hoe gaan veel studenten vervolgens hun schulden te lijf?

“Ze weten niet hoe snel ze naar een goedbetaalde bullshit job bij een bank moeten solliciteren, of bij een fucking saai accountantskantoor. Om die toch al uit zijn krachten gegroeide financiële sector te gaan versterken. Is er een dramatischer beeld voorstelbaar van jonge mensen die hun talent en jeugd vergooien? Alsjeblieft, luister niet naar Rutte, denk ik dan, en ga iets betekenisvols doen waar je blij van wordt! Maar wat zien we om ons heen? Een generatie van individuen die alleen nog maar bezig is de eigen biografie te cureren. Al vroeg in hun leven moet alles doelmatig zijn. Dat is toch neurotisch en deprimerend?”

Nederlandse media en New York Times

Is er dan echt helemaal niets anders dan het neoliberale juk dat ons leven permanent aan het vergallen is? Volgens Engelen heeft corona, naast het veroorzaken van veel ellende, in ieder geval een kiertje van licht geworpen op een ander soort samenleving en economie.

“We hebben gezien hoe kwetsbaar onze productieketens zijn, hoe dubieus het streven alles alleen maar nóg efficiënter en goedkoper te willen organiseren. Wellicht zijn we eindelijk aan het ontdekken dat het goed is dingen over te hebben, in reserve, in plaats van al die miljarden spullen, aangespoord door het aandeelhouderskapitalisme, steeds sneller over de wereld heen te jagen. Misschien zijn we erachter aan het komen dat het ons een belangrijk gevoel van veiligheid en welzijn geeft als we de vitale sectoren in onze samenleving voortaan in eigen hand houden, en niet in de klauwen van de commercie leggen.”

Vanzelfsprekend zou Engelen het verwelkomen wanneer deglobalisering vastere voet aan de grond krijgt. Brexit en de verkiezing van Trump in 2016 zijn op te vatten als mogelijke onderdelen van die draai, evenals het economisch beleid van Joe Biden dat welbeschouwd een keiharde voortzetting van de America First-gedachte is, zij het overgoten met een duurzaamheidssausje.

“Maar hebben we in de Nederlandse media ook maar iets vernomen over de wijdere betekenis van Brexit en Trump? De New York Times heeft vier jaar lang hetzelfde artikel geschreven, met als strekking ‘Trump is een lul, een racist en een seksist!’. Na een week dacht ik: ‘Jongens, ik heb het gehoord, ik ben niet doof, I know it!’ En wat deden vervolgens onze Amerika-correspondenten? Die herhaalden vier jaar lang de New York Times.”

Ook hier wordt het cynisme even sterker dan Engelen: “En zo’n journalist hoeft maar een paar jaar in Amerika te hebben gezeten of bij terugkomst wordt de rode loper uitgelegd. Bizar.”

Schitteren door afwezigheid

Tot slot: je hoeft het niet in alles met Engelen eens te zijn om te begrijpen dat hij een immens, braakliggend terrein onder de aandacht brengt, dat schittert door afwezigheid in de reguliere media. Ook bedenk ik me ineens waarom hij zo graag praat over de ‘babbelende kaste’; Engelen zelf zal zich er nooit aan schuldig maken. Vermoedelijk is hij überhaupt niet in staat te babbelen. Zodra hij, Ewald Engelen, begint te spreken of te schrijven, vaart hij in een tamelijk rechte lijn op zijn doel af.

Je hebt dit TPO 3.0. artikel cadeau gekregen van Bert Brussen. Neem ook een abonnement en steun TPO, dan kun je alle TPO 3.0. artikelen altijd lezen. Een abonnement nemen op TPO 3.0. is makkelijk en snel. Bovendien zorg je er zo voor maar 41 euro per jaar voor dat TPO als onafhankelijk medium kan blijven bestaan.

Home