Kerst 2022 – pas als je eerlijk bent over de duisternis, wordt Kerst echt een feest!
Kerst – De wereld is vol crisis en wanhoop, maar ik steek lichtjes aan en zet mooie muziek op’, zegt schrijfster en theologe Sarah Clarkson
Kerst – In de adventstijd neemt zij elke avond de tijd om op Instagram een gedicht te bespreken. ‘Pas als je eerlijk bent over de duisternis, wordt Kerst echt een feest.’ In de adventstijd neemt Sarah Clarkson – al een paar jaar – elke avond de tijd om op Instagram een gedicht te bespreken. Een paar duizend trouwe volgers kijken ernaar uit. ‘Bij ons thuis vroeger vierden we altijd Advent. We hadden een krans met kaarsen en we lazen de verhalen door de Bijbel heen. Ik denk dat je Kerst niet echt kunt vieren als je niet begrijpt waarom het zo’n groot feest waard is. Dat is omdat we het nodig hebben. Advent is de tijd om door het donker heen te gaan. Er niet voor weglopen, maar er eerlijk over zijn. Over alle gebrokenheid en verdriet. Over je verlangen. Als je dat neerlegt voor de Ene die gekomen is om licht te brengen, dan kun je vieren.’
Op haar zeventiende kreeg ze, na een zware depressie, de diagnose OCD – een dwangstoornis. ‘In mijn geval zijn het gedachten en beelden van angst en dood en rampen en verlies. Dat haalde mijn geloof flink onderuit. Ik had altijd gehoord dat God van me houdt en het goede voor mij wil. Maar als mijn hoofd de hele tijd vol kwade gedachten zit, hoe kan ik dan blijven geloven dat Hij goed is?’
Kerst – Dubbel verliefd
Mijn ouders hielpen me. Ik zei: ik weet niet of ik nog in God kan geloven. Mijn moeders reactie was: ‘‘Dat geeft niet. God kan in jou geloven en je vasthouden, tot je het wel weer kunt.’’ Maar ik kwam ook veel slechte theologie tegen – of ik moet zeggen: nonchalante theologie, waardoor ik bijna mijn geloof verloor. Dan zeiden mensen dat ook het kwade van God komt, en dat je het dus maar moet aanvaarden en moet ontdekken wat je ervan kunt leren. Ik zet daar grote vraagtekens bij.’ Ze ging theologie studeren – tot haar eigen verbazing. ‘Op m’n dertigste vond ik dat het tijd was voor wat avontuur. Ik kon vanwege mijn stoornis – of ziekte, hoe je het wilt noemen – niet op mezelf wonen. Ik deed tien jaar lang van alles: zelfstudie, boeken schrijven, ik werkte een jaar als mentor voor studenten die een tussenjaar deden.
Toen ging ik naar Oxford om een cursus theologie te volgen – voor een jaar, dacht ik. Maar binnen twee maanden was ik helemaal verliefd op het vak theologie – en op mijn man, maar dat is een ander verhaal.’
Ze ging zich in haar studie speciaal richten op de vragen rondom God en het lijden. ‘In mijn studie ontdekte ik een God die naar onze gebroken wereld toekomt om bij ons te zijn. Als wij lijden, leunt Hij niet achterover om te kijken of wij ervan leren. Hij komt bij ons om in ons lijden te delen en het van binnenuit te genezen.’ ‘In de Bijbel gaat speciaal het boek Job over deze vragen. Dat is een verhaal, een drama. Job krijgt geen antwoord in vijf punten, zoals wij graag zouden willen: wat is het kwaad, waar komt het vandaan, wie is de schuld ervan, waar gaat het naartoe en hoe kunnen we er een plek aan geven? Nee, hij krijgt een rondleiding in de schepping. Wij lezen dat vaak alsof God zijn almacht wil laten zien, maar ik denk dat het om de schoonheid van de schepping gaat. Daarmee brengt Hij Job naar een plek waar hij iets van het mysterie leert begrijpen.’ Op haar Instagram-account probeert Clarkson elke week van Advent een ander thema te geven. ‘Ik zie Advent als een tijd van verlangen; ik ga naar waar ik zelf naar verlang. Een andere week kan het gaan over de aankondiging van de geboorte. Denise Levertov zegt in een gedicht: maken we niet allemaal weleens een soort aankondiging in ons leven mee? Over zo’n regel denk en praat ik dan verder. Hoe reageer ik als God iets op mijn pad brengt? Geef ik dan het antwoord van Maria, maak ik plaats voor Christus om in mijn leven te komen en te groeien?’
Wat hield u dit jaar tijdens Advent vooral bezig?
‘Ik was ontzettend moe; mijn man en ik hebben een paar heel intensieve jaren achter de rug. Ik verlang erg naar meer discipline, om Gods aanwezigheid meer te ervaren, om me weer vol energie te voelen. Maar dat gaat niet van de ene dag op de andere. Advent is een tijd van wachten, van leren ontvangen.
En als het dan Kerst wordt, is het groot feest. De eeuwigheid komt onze tijd binnen. Ik ga staan in het licht van het happy end dat eraan komt. Het is alsof je al deel krijgt aan het bruiloftsmaal van het Lam. Ik denk dat kerkdiensten en de christelijke feesten dát moeten doen: even de eeuwigheid binnen stappen vanuit onze tijd. En je leert misschien ook jezelf te zien als onderdeel van zijn komst: Hij woont in ons en zo kunnen wij ook een weg worden waarlangs Hij in de wereld komt.
Het is een tijd van oorlog, klimaatcrisis en ongelijkheid. Hoe kun je dan Kerst vieren?
‘Dan hebben we het des temeer nodig. Kerst is niet maar een tafel vol lichtjes en lekkers. Geen valse vreugde in een wereld vol wanhoop. Het is een statement van hoop op een wereld die komt. Het is God die mij aan tafel nodigt voor het oog van de vijand.
Te midden van duisternis, gebrokenheid, oorlog en verlies zeggen we: wij gaan dit feest vieren, want het licht van Christus is gekomen en wij geloven dat Hij weer zal komen om de wereld te verlossen. Ik vind het een daad van verzet, om schoonheid te creëren en het licht te vieren midden in de gebrokenheid.’
Schoonheid ervaren
Schoonheid is de goedheid van God in vormen. Ik ontdekte dat toen ik het als tiener zo moeilijk had. Schoonheid was een van de weinige dingen die me konden raken. Bijbellezen kon ik niet, maar ik luisterde naar muziek, maakte lange wandelingen in de natuur en las Lord of the Rings. Dan dacht ik: misschien is er toch een goede God. Schoonheid hielp mij om te overleven. Schoonheid verwijst naar Gods goedheid, die in de gebrokenheid inbreekt. De hongerigen voeden, een thuis maken voor de eenzamen, dat zijn daden van schoonheid. En kunst en muziek zijn geïntensiveerde vormen van schoonheid.’ ‘De katholieke theoloog Hans-Urs von Balthasar zei: als het ons alleen om waarheid te doen is, dan raken we die snel kwijt, want schoonheid laat zien wat waarheid is, en waarom we ernaar op zoek zijn. Wij zijn kinderen van de Verlichting en schoonheid kun je niet meten of vasthoudevern. Schoonheid gaat over ervaring, over ontmoeting. Ik geloof dat schoonheid er is in het alledaagse leven. Als we echt geloven dat God de aarde geschapen en gevormd heeft, als iets wat zijn heerlijkheid weerspiegelt, en als we geloven dat Jezus mens geworden is, om de aarde van binnenuit te verlossen, dan is elk onderdeel van ons alledaagse leven kostbaar, iets waarin we Gods goedheid kunnen zien.
Ik heb veel kunst in huis, want ik wil steeds herinnerd worden aan die schoonheid. Ik neem mijn kinderen mee de natuur in. Tijdens Advent steken we elke ochtend een kaars aan, we zetten muziek op en ik lees iets voor. Momenteel zijn we bezig in een boek met schilderijen van Giotto over het leven van Christus. De kinderen zijn daar nog veel te jong voor, maar zo leren ze wel kijken, van de verhalen houden en schoonheid waarderen. Op zondagmiddag drinken we thee uit echte porseleinen kopjes – er sneuvelt er weleens eentje, maar dat is het waard – en we lezen een adventsoverdenking.’
Hebt u favoriete kerstliederen?
‘Wat een moeilijke vraag. Ik vind ze allemaal mooi. Ik houd van Hark, the Herald Angels Sing; dat zit theologisch zo goed in elkaar. En van What Child Is This; die melodie blijft in je hoofd zitten. En van het adventslied Lo He comes with clouds descending: een triomflied.
Hoe is het nu met uw dwanggedachten?
‘Ik heb er nog steeds last van. Moeder worden heeft het er niet beter op gemaakt, want de kinderen gaan naar buiten en ik zie meteen vreselijke dingen gebeuren. Zwanger worden is geweldig, maar ook een beproeving. Ik ben constant in gesprek met God over mijn angsten. Ik weet inmiddels dat het erger is in het donkere jaargetijde en als ik te weinig slaap. Ik kan niet te veel activiteiten plannen. Ik moet tijd maken voor rust. En daar dan niet gefrustreerd of bitter over raken.
Ik ben mijn geloof nooit kwijtgeraakt. Na mijn depressie wilde ik er een jaar niets van weten. Toen heb ik de keus gemaakt om God te vertrouwen. Maar de vragen bleven. En nog steeds. Geloven geeft houvast en troost, maar het is ook een worsteling.
Sarah Clarkson
Sarah Clarkson (1984) groeide op in Colorado en woont sinds 2014 in Engeland. Ze studeerde theologie aan Wycliffe Hall in Oxford. Ze schreef boeken, onder meer over kinderliteratuur en over haar leven met een dwangstoornis. Ze is getrouwd en heeft drie jonge kinderen. Na een paar jaar in Zuid-Engeland woont ze sinds kort weer in Oxford, waar haar (Nederlandse) man voorganger is in een anglicaanse kerk.