1984 Orwell in de polder oftewel dwingeland
In het voorjaar van 2021 verscheen van Coen de Jong – schrijver van ‘Wokeland’ – zijn debuut: ‘Dwingeland. Orwell in de polder’. Het boek schrijft het verrassende en ook beangstigende verhaal van de talloze overeenkomsten tussen ‘1984’ van George Orwell en de praktijk van de 21ste eeuw. Leugenachtige praat wordt als waarheid verkocht, vrijheid wordt beknot en privacy wordt steeds meer een fictie.
1984 Orwell – social media
Facebook, LinkedIn en Google verwijderen opinies. Inlichtingendiensten weten wat burgers zeggen en denken. Politici schrijven voor welke woorden mensen mogen gebruiken. Geestdrijvers bepalen wat mensen wel en niet moeten denken. En tegenspreken? Dat is, zeker sinds het coronajaar 2020, niet de bedoeling.
George Orwell beschreef in 1984 een somber toekomstbeeld: een onvrije samenleving vol dwang. Zulke onvrijheid konden we ons in Nederland decennialang niet voorstellen. Waarom zien we in ons dagelijks leven dan toch steeds vaker autoritaire ontwikkelingen?
1984 Orwell – burgerrechten
In Dwingeland beschrijft Coen de Jong dat veel voorspellingen van Orwell uit 1984 sluipenderwijs uitkomen en hun intrede doen in de polder. Onze grondwettelijk vastgelegde vrijheden en burgerrechten komen daarbij steeds vaker in de knel.
Coen de Jong studeerde moderne geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en politicologie aan de Universiteit van Leiden. Hij publiceert op persoonlijke titel regelmatig over politieke en maatschappelijke ontwikkelingen.
1984 Orwell – totalitaire trekjes
Anti-utopie van de westerse wereld anno 1984, waarin de enkeling ten onder gaat in een volkomen kansloze strijd tegen een totalitair bewind. Precies 75 jaar geleden begon George Orwell met het schrijven van zijn toekomstroman 1984. Het boek wordt ook wel het belangrijkste boek van de vorige eeuw genoemd en nog steeds is het populair, ondanks dat sommige lezers er nachtmerries van krijgen. Dat laatste is een groot compliment, zegt schrijver Marco Daane in De Nieuws BV. Al werd in 1949 het boek uitgebracht, tot op de dag van vandaag is 1984 actueel. Op het gebied van privacy wordt het boek ook vaker aangehaald, legt GroenLinks-Kamerlid Kathalijne Buitenweg uit. “Je ziet dat er een grote wens is om technologie steeds meer in te zetten om alles efficiënter te maken en om te zorgen voor maximale veiligheid”, zegt het Tweede Kamerlid.
Als voorbeeld noemt zij de overheid die steeds meer wil weten van burgers. “Vanuit goede bedoelingen, om te zorgen dat de samenleving gezonder is bijvoorbeeld. Maar als er zoveel informatie is en die informatie ook bepaalt hoe de overheid handelt, dan dreigt wel een ontmenselijking”, aldus Buitenweg.
1984 Orwell – In 1984 heeft het individu niets meer te zeggen
1984 speelt in de verre toekomst die als het jaar 1984 wordt aangeduid, in een land dat lijkt op Groot Brittannië. Het land is een dictatuur geworden en Big Brother heeft het voor het zeggen. “Het individu heeft niets meer te zeggen en staat in dienst van het systeem”, legt Marco Daane, schrijver van het boek Het spoor van Orwell, uit. In het verhaal wordt de geschiedenis steeds herschreven om het systeem in stand te houden, ook is er voortdurend oorlog om diezelfde reden.
In deze dystopische omgeving komt de hoofdpersoon Winston Smith op zijn manier in opstand tegen het systeem. Hij begint een dagboek en denkt dat hij zich aansluit bij een rebellerende partij maar trapt in de val door een handlanger van het systeem. Smith wordt gefolterd, “en eigenlijk gehersenspoeld”, zegt Daane. “En het einde van het verhaal is eigenlijk het begin van het verhaal.”
We willen het gemakkelijk hebben en leveren daarbij een stukje identiteit in, een stukje voorzichtigheid.
Door de lugubere details van de foltering die Smith ondergaat en de bizarre staat van de samenleving, is het niet verbazingwekkend dat lezers nachtmerries kunnen overhouden aan 1984. Volgens Daane is dat ‘een compliment aan de schrijver’. Ondanks de nachtmerries zijn er een boel fans van het meesterwerk van Orwell. Een daarvan is GroenLinks-Kamerlid Kathalijne Buitenweg.
Strijd om mens te blijven
Orwell’s boek gaat uit van een ‘kwaad’, legt Buitenweg uit. “Maar in het echte leven gaat het soms om goede bedoelingen, dat er controle wordt uitgeoefend door een staat en ook dat gaat soms te ver. Wat ik mooi vind in het boek is de strijd om mens te blijven. Want je ziet dat als iemand zo gebroken is, dan leeft ‘ie wel, maar is hij eigenlijk zijn menselijkheid kwijt.” Waaruit zijn strijd om mens te blijven blijkt, is volgens Buitenweg uit de drang om zijn gedachten op papier te zetten in een samenleving waar dat niet mag en die volledig transparant is.
Orwell en de avondklok
In het huidige debat om de avondklok wordt het boek door Wybren van Haga aangehaald en dat is onterecht, zegt Daane. De avondklok staat ter discussie met als uitgangspunt de gezondheid van de burgers. En, volgens Orwell is het de voornaamste taak van de overheid voor de maatschappij te zorgen, legt Daane uit. “George Orwell was een humanitair socialist die geloofde in het goede van de mens. Die een systeem beschrijft dat hele andere dingen doet dan een avondklok instellen, dat is een belachelijke vergelijking.”
“Wat Orwell omschrijft in 1984 is een mechanisme. Hij houdt ons een spiegel voor van, denk goed na over jouw eigen plaats daarin. Tegenwoordig geven we ons over op sociale media, leveren we onze data in. Ik denk dat als Orwell nu binnen zou stappen en daarmee kennis zou maken, dat hij verbaasd zou zijn dat we na het lezen van 1984 dit soort dingen zijn gaan doen, zonder na te denken. We willen het gemakkelijk hebben en leveren daarbij een stukje identiteit in, een stukje voorzichtigheid.”
‘We moeten altijd zelf blijven nadenken’
De belangrijkste les om te trekken uit 1984 is volgens Buitenweg dat we altijd zelf moeten nadenken. “Dat we moeten opkomen voor onze menselijkheid. Dat we moeten zorgen dat we een systeem maken dat niet totalitair is, waar veel veelzijdigheid ook wordt gewaardeerd. Niet inzetten op maximale veiligheid en controle, maar ook het leven kunnen laten leven.”